Inspiratiedag trapt het Leesjury-jaar af

De dag wordt afgetrapt met een auteurslezing van Aline Sax. Haar recentste boek, Wat ons nog rest, wordt dit jaar gelezen door groep 6. Het is het eerste boek dat ze richt op een volwassener publiek en daarover voelt ze zich wat schuldig, vertelt ze. Ze is namelijk een groot pleitbezorger van literatuur voor jongvolwassenen. Aline: ‘Het is de kracht van literatuur om ons als mensen te vormen. Dat begint als kind en er moet goede literatuur blijven voor elke leeftijd. Boeken voor jongvolwassenen krijgen echter een gebrek aan waardering, en er is een toegenomen voorzichtigheid over wat “mag” in jeugdboeken.’

De andere helft van die aanwezige mentoren luistert ondertussen naar de Nederlandse illustratrice Djenné Fila, die hen meeneemt in haar maakproces. In haar illustraties licht ze de sfeer van een tekst uit, wil ze complexe onderwerpen zichtbaar en toegankelijk maken, personages tot leven wekken én ruimte laten voor fantasie en verbeelding. ‘Ik heb ook altijd het advies onthouden van Carll Cneut, van wie ik ooit les kreeg’, vertelt ze. ‘Hij zei: “Alles wat niet in de tekst staat, is de vrijheid van de illustrator. Daar mag je iets toevoegen.”’Daarvoor gebruikt ze diverse technieken. Illustreren is een spel voor haar, een experiment met inktpatronen, haar kroontjespen, schuur- en drukprocessen… Haar kracht is schoonheid zien in een vlek. Djenné: ‘Als student voelde ik me best onzeker met potlood en papier, dus gaandeweg begon ik me een collagetechniek eigen te maken. Dat ik al puzzelend een beeld kan creëren is het grootste inzicht dat ik gekregen heb.’

Djennés illustraties bevatten letterlijk meerdere lagen, maar ook qua betekenis liggen er meestal vele lagen in een beeld vervat. Daarom geven Iedereen Leest-medewerkers Griet Loix en Linde Dessoy een workshop over illustraties lezen. ‘Een illustrator maakt veel keuzes bij het uitwerken van een beeld en bepaalt zo je perspectief’, legt Griet uit. ‘Om te weten hoe een illustrator jouw blik leidt, moet je weten uit welke bouwstenen een illustratie bestaat.’ Dat gaat van de opbouw van een illustratie (perspectief, lijnvoering, licht, kleurgebruik…) over figuratie (de verhoudingen van de handen, armen, benen, poten…) en expressie tot de gebruikte technieken. Maar ook het samenspel tussen tekst en beeld kan een extra betekenisniveau toevoegen. Griet: ‘Vallen die samen of spreken ze elkaar tegen? En hoe zijn de tekst en illustraties ten opzichte van elkaar gezet op het blad? Er zit meer in een illustratie dan wat je op het eerste zicht ziet.’

Het zijn veel vragen om over na te denken in de middagpauze. Dat is meteen een ideaal moment om andere coördinatoren, begeleiders en selectielezers te leren kennen en ervaringen uit te wisselen. Want hoe doe je dat best: een groep begeleiden? Hoe maak je de lezers enthousiast?

Verderop brainstormt leesbevorderaar Ilona Plichart met de begeleiders over hoe je een sessie inspirerend kan invullen. Dat gaat verder dan alleen praten over boeken. Zo kan je het gesprek op gang brengen metPlaymobil, koelkastpoëzie, Dixit-kaarten, uitvergrote covers… ‘Je kan ook ingaan op de verhaallijn, personages vergelijken of reflecteren aan de hand van de leesdagboeken.’

Herkenbaarheid in kinder- en jeugdboeken is wel heel belangrijk. Daarom blijft er ook een grote nood aan meer diversiteit. Antropologe, schrijver en illustrator Sophia Honggokoesoemo vertelt erover in een workshop. ‘Als je door een boekhandel wandelt, is er meer kans dat je een boek over zombies tegenkomt dan een boek over een kind met een andere huidskleur’, zo citeert ze auteur Malorie Blackman. Onze samenleving wordt dan wel steeds diverser, toch gebruikt de kinder- en jeugdliteratuur nog veel klassieke referentiekaders. Het stoot ook kinderen tegen de borst. ‘De Mechelse Kinderraad pleitte bijvoorbeeld voor meer representatie’, zegt ze. ‘Maar liefst 61 procent van de Mechelse kinderen kon zich niet herkennen in boeken of strips qua gender of herkomst. Welk zelfbeeld en wereldbeeld geven we dus mee aan kinderen via literatuur? Welke stereotypen worden aangehaald of net opengetrokken?’

Nog een transformatie die literatuur doormaakt, is de digitalisering. E-books zijn steeds meer ingeburgerd, waardoor de vraag rijst of ze ook mogelijkheden bieden voor de Leesjury. Cultuurconnect test het uit tijdens een proefproject, dat in 2024-2025 loopt. Dit leesjaar kunnen enkele leesgroepen van groep 5 en 6 aan de slag gaan met een e-boekenaanbod van de Leesjury. Aan de hand van een rollenspel stellen Davy en Helena van Cultuurconnect het project rond digitaal lezen voor. Zo willen ze de deelnemers inzicht geven in de standpunten die leesgroepbegeleiders, ouders, bibliotheekmedewerkers, educatief medewerkers en de juryleden kunnen hebben.

Hoewel er nieuwsgierigheid is onder de deelnemers, blijven ze papieren boeken en fysieke samenkomsten volop omarmen. ‘Kinderen en jongeren zitten niet bij de Leesjury omdat ze graag lezen’, zegt een van hen. ‘Ze lezen graag omdat ze bij de Leesjury zitten. Doordat ze kunnen samenkomen, lid zijn van een club: daarom lezen ze graag.’ Het is ook de reden waarom de vele coördinatoren, begeleiders en selectielezers zich blijven engageren. Om samen dat leesenthousiasme aan te wakkeren.